فلسفه ایام فاطمیه

فلسفه ایام فاطمیه

حکمت عزاداری دو نوبت درسال برای حضرت زهرا که به ایام فاطمیه معروف است ازعلل مختلف تاریخی وسیاسی وفرهنگی نشات می گیرد

علت تاریخی به اختلاف نقل قولها درباره ی روز شهادت حضرت زهرا  مربوط است ؛علت فرهنگی وسیاسی نیزبه دوران حاکمان سیاسی مربوط است که برای شیعیان هیچ گونه آزادی مذهبی نداده وعزاداری شیعه برای معصومین حتی برای امام حسین بویژه برای حضرت زهرا خصوصی وپنهانی  بود واین امر درطول تاریخ ، درنامشخص بودن ومبهم بودن تاریخ دقیق شهادت موثر بوده علاوه براین برگذاری مراسم عزاداری درجهت اشاعه ی فرهنگ اهل بیت ومعارف دین امری مطلوب ومفید است، ازاینروی برگذاری مراسم درایام فاطمیه فرصتی جهت فرهنگ سازی در راستای معارف اهل بیت (علیهم السلام) است؛

1- فلسفه تاریخی ایام فاطمیه ازاختلاف درتاریخ شهادت آن حضرت نشائت می گیرد؛ علت اختلاف درتاریخ نیز می تواند وجوهی داشته باشد:

1- علت اختلاف عوامل مختلف می تواند باشد؛ احتمال دارد در ضبط وقایع سهل انگاری شده وگذشت زمان سبب شده هر دو نظر مورد توجه باشد ؛یا اینکه شهادت حضرت درهمان زمان به خاطر مسائل سیاسی جامعه وکودتا یی که در سقیفه انجام گرفت ارتباط داشت ، بعدها توسط مورخین اموی وغیره سانسور شد وفا صله ی ثبت مسائل تاریخی نیز لا اقل یک قرن پس از واقعه بوده؛ از اینروی تاریخنگاران را در مورد شهادت فاطمه زهرا(س) دو روايت ذکر کرده اند:

1ـ عده اي از علماي شيعه و سني، شهادت آن حضرت را 75 روز بعد از وفات پيامبر(ص) مي دانند.

2ـ عده اي ديگر شهادت آن حضرت را 95 روز بعد از وفات پيامبر(ص) مي دانند.

بنابر قول اول، 13 جمادي الاولي (سال 11ق) تاريخ شهادت فاطمه زهرا(س) است.

بنا بر قول دوم، 3 جمادي الآخر (سال 11ق) تاريخ شهادت آن حضرت مي باشد.[1]

با اين حساب، در سال 1389ش ايام فاطميه اول از روز چهارشنبه 8 اردیبهشت مطابق با 13 جمادي الاول آغاز مي شود. ايام فاطميه دوم نيز در سال جاري از 3 جمادي الثاني مصادف با 27 اردیبهشت آغاز مي شود (تعداد روزها ی عزاداری توسط مردم ودوستداران مشخص می شود؛ برخی  روزهای فاصله  بین دو قول را ایام فاطمیه می نامند ویک مجلس روضه دراول ومجلسی در دومی برگزار کرده وبه این مدت ایام فاطمیه گفته می شود؛ اگرچه علما شیعه  بیشتر قول دوم را ترجیح می دهند وبه همین ملاحظه این روز تعطیل رسمی شده .

2-حکمت وعلت فرهنگی وسیاسی ایام فاطمیه:

در هر دوره اي كه شيعيان تحت فشار حكومتها نبوده اند، عزاداري براي ائمه اطهار و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ بيشتر مي شده و شيعيان با خيالي آسوده تر و آشكارا به عزاداري مي پرداخته اند. اما در دوره هايي كه اين فشار و تهديد از ناحيه حكومت و حاكمان وجود داشته، عزاداري كمتر، و به صورت مخفيانه صورت مي گرفته و به واسطه همين امر در دوره هاي اخير كه شيعه كمتر احساس خطر كرده عزاداري براي حضرت زهرا و ساير معصومين ـ عليهم السلام ـ بيشتر و بهتر شده است. ابن اثير مي نويسد: «در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشكيل دولت هاي آل بويه در عراق و حمدانيون در سوريه و فاطميون در مصر، مذهب شيعه گسترش  يافت و مراسم عزاداري توسعه يافت.»[2] هرچند بيشتر اين عزاداريها مختص سالار شهيدان امام حسين ـ عليه‎ السلام ـ بوده است؛ اما به هر حال عزاداري براي سائر ائمه و حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ هم به صورتي محدود وكمتر قطعاً برگزار مي شده است «با گسترش تسلط ديلميان بر بغداد در اين شهر كه از سالها پيش مركز اجتماع شاعران شيعي بود انجمن ها تشكيل گرديد كه در آن فضيلت هاي اهل بيت را نقل نموده و بر مظلوميت آنان اشك مي ريختند.»[3]

در دوره هايي كه حاكمان سني حاكميت داشتند، شيعيان نمي توانستند عزاداري كنند به عنوان نمونه در دوران حكومت عباسيان «… علويان يا از دم تيغ گذشتند و يا در سياه چالها پوسيدند و يا از ترس جان گمنام در دهكده ها و بيغوله ها بسر مي بردند… نوحه گري  در مجلس هاي سري و سپس بر سر بازارها بر دختر پيغمبر و ستمهايي كه بر او و فرزندان او رفته است آغاز شد.»[4]

ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ به مسئله عزادارياهل بيت اهميت خاصي مي دادند و در گسترش آن تلاش زيادي داشتند «به جرأت مي تواند گفت: ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ در گسترش فرهنگ عزاداري به ويژه دربارة امام حسين ـ عليه‎ السلام ـ نقش بسزايي داشتند.»[5] در دوره هاي اخير، شايد بتوان گفت ازدوره صفويه به اين طرف عزاداريها علني شده، «در دورانهاي اخير، عزاداري از نظر كميّت و كيفيت رشد مي كند. در سالگرد رحلت پيامبر و امامان معصوم و حضرت زهرا ـ عليهم السلام ـ و… مراسم عزداري بر پا مي شود».[6]‌ علماي بزرگ ما به ايام شهادت معصومين توجه خاصي داشتند و براي ذكر فضائل آن بزرگواران در ايام شهادت ثواب زيادي قائل بودند در اين رابطه شهيد مطهري(ره) مي فرمايد: «ايام فاطميه است چرا ذكر فضائل و زندگي اهل بيت پيغمبر اين همه اجر و ثواب دارد آنها انسانهاي ساخته شده هستند…»[7] و بايد توجه داشت كه چون در تاريخ شهادت حضرت زهرا اختلاف نظر وجود دارد، لذا در هر دوره تاريخ مشهور شهادت آن حضرت عزاداري برپا مي شود.

البته تعبير به «دهة فاطميه» كمتر مي شود و بيشتر «ايام فاطميه» گفته مي شود در اين ايام، ممكن است در برخي از جاها يك روز و در برخي از جاها چند روز براي آن حضرت عزاداري شود. از طرفي بايد توجه داشت كه مصيبت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ مصيبتي عظيم است و هر چه مصيبت بزرگتر باشد، عزاداري مربوط به آن هم بيشتر خواهد بود. آيت الله وحيد خراساني آن را مصيبت كبري مي نامد ايشان مي گويد: «… در اين مصيبت كبري كه ناموس خدا و بضعة خاتم انبياء وكفو سيد اوصياء و مادر ائمه هدي نيمه شب دفن شد… به پاخيزيم و آنچه در توان داريم در تعظيم شعائر شهادت او انجام دهيم.»[8]  به واسطه همين بزرگي مصيبت است كه شيعيان ممكن است  چند روز قبل يا بعد از شهادت اقامه عزا كنند. از طرفي به واسطه نزديك بودن اين دو روزاختلافي، كم كم يك حالت پيوستگي بين ايام به وجود آمده و برخي آن را به دو دهه تقسيم كرده و آن را اختصاص به حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ داده اند. و روايتي در اين زمينه وجود ندارد. اما سيره ائمه اطهار و علماي دين بزرگداشت شهادت آن حضرت بوده است.

در فرهنگ ديني ما يكي از برنامه هايي كه نشان دهنده پيوند و دوستي شيعه با اولياي دين و امامان معصوم است، «عزاداري» است. ائمه ما را به برپائي اين مجالس كه فضيلت زيادي هم دارند سفارش كرده اند از جمله در حديثي امام صادق ـ عليه‎ السلام ـ از فضيل پرسيد: آيا دور هم مي نشينيد و حديث و سخن مي گوئيد؟ فضيل گفت:آري. حضرت فرمود: «اين گونه مجالس رادوست دارم پس امر ما را زنده بداريد. خدا رحمت كند كسي كه امر (و راه و مرام) ما را احياء مي كند.»[9] حضرت امام خميني (ره) در اين رابطه مي فرمايد: «… با اين هياهو، با اين گريه، با اين نوحه خواني، با اين شعرخواني، با اين نثرخواني ما مي خواهيم اين مكتب را حفظ كنيم چنانچه تا حالا هم حفظ شده است.»[10]