فضیلت ماه مبارک رمضان ازنگاه قرآن وحدیث
رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: شعبان ماه من است، و رمضان ماه خداوند متعال، رمضان بهار فقيران است، و خداوند متعال هم اين قربانى ها را بدين جهت قرار داده، كه افراد مسكين سير شوند، پس به آنها طعام بدهيد.
اتفاقات مهمی که دراین ماه مبارک اتفاق افتاده است:
لازم به تذکر است که خیلی از وقایع در این ماه شریف اتفاق افتاده است که خود اهمیت این ماه را می‌رساند؛ مانند اینکه شبی که مسیح (علیه‌السلام) به آسمان رفت، نقل می‌کنند که طبق برخی روایات، شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان بوده است. (1) و یا به نقل شیخ مفید، ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) در این ماه رخ داده است و همچنین در سومین روز از این ماه شریف جنگ تبوک که یکی از جنگ‌های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌باشد، رخ داده است؛ و باز نیز در این ماه شریف وفات حضرت ابوطالب در هفتمین روز از این ماه و وفات حضرت خدیجه در دهمین روز این ماه رخ داده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن سالی که این دو اتفاق ناگوار رخ داد را عام الحزن (یعنی سال اندوه) نامگذاری فرمودند؛ و باز در دوازدهمین روز از این ماه شریف به دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عقد اخوت و برادری بین مومنین بسته شد. در پانزدهمین روز این ماه که نیمه‌ی ماه مبارک رمضان باشد، مقارن با ولادت با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) می‌باشد؛ و همچنین جنگ بدر نیز در ماه رمضان سال دوم هجرت، پس از مقطع نزول سوره رخ داد و برخی از آیات جهادی این سوره در پی زمینه‌سازی این جنگ است. که در روز هفدهم و یا هجدهم از ماه مبارک رمضان رخ داده است. (2) باز نیز در بیستم این ماه فتح مکه و پیروزی مسلمانان در مقابل مشرکین مکه رخ داد. در نوزهمین روز این ماه ضربت خوردن امام المومنین حضرت علی (علیه السلام) و شب بیست و یکم شهادت ایشان رخ داد؛ و آخرین اتفاقاتی که می‌توانیم از آن یاد نمائیم این است که جنگ نهروان (ییکی از جنگ‌های تحمیلی بر حضرت علی «علیه السلام») در روز بیست و چهارم این ماه رخ داده است. (3)
1- کتاب الخصال، ج 2، ص 508
2- تفسیر تسنیم، ج 2، ص 53
3- ره توشه تبلیغی، استاد قرائتی
علت نام گذاری ماه رمضان
ماه رمضان را از اين جهت رمضان ناميده اند كه در آن ماه گاهى از شدت گرما برههاى گوسپندان و كره شترها مى مرده اند و گفته شده است به اين نام، از آن جهت ناميده شده كه گناهان را ذوب و نابود مىكند.
از پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله روايت شده كه اين ماه رمضان ناميده شده، زيرا «يرمض الذّنوب» است يعنى گناهان را مى سوزاند (مى آمرزد).
معنى رمضان و نهی از اینکه آن را رمضان صدا بزنند
رمضان از مصدر «رمض» به معناى شدت گرما، و تابش آفتاب بر رمل… معنا شده است، انتخاب چنين واژه اى براستى از دقت نظر و لطافت خاصى برخوردار است. چرا كه سخن از گداخته شدن است، و شايد به تعبيرى دگرگون شدن در زير آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بى امانش،زيرا كه رمضان ماه تحمل شدائد و عطش می باشد، عطشى ناشى از آفتاب سوزان يا گرماى شديد روزهاى طولانى تابستان.وعطش ديگر حاصل از نفس سركشى كه پيوسته می گدازد، و سوزشش براستى جبران ناپذير است.
1- شخصى بنام سعد، از امام باقر عليه السّلام روايت نموده و گفت: هشت تن در محضر آن بزرگوار بوديم و در باره «رمضان» صحبت مى كرديم، حضرت فرمود:
نگوئيد «اين رمضان» و نگوئيد رمضان رفت، و رمضان آمد! زيرا «رمضان» نامى از نامهاى خداوند عزّ و جلّ مى باشد. نمى آيد و نمى رود، آنكه مى آيد و مى رود زائل و نيست شونده است، بلكه بگوئيد: شهر رمضان (ماه رمضان) يعنى شهر اضافه گرديده به اسمى كه نام خداست، ماهى كه قرآن در آن ماه نازل گرديد، و خداوند آن را حجّت و محلّ شادمانى براى اولياء خود قرار داده است.
2- غياث بن ابراهيم گويد: امام صادق عليه السّلام از پدر بزرگوارش از جدّش روايت نموده كه فرمود: حضرت علىّ صلوات اللَّه عليه فرمودند: نگوئيد رمضان، بلكه بگوئيد «شهر رمضان» چون شما نمىدانيد رمضان چيست!
شرح: «نهى در اينجا بمعنى حرام بودن نيست بلكه حمل بر كراهت شده است».
3. پیامبر اکر(ص): نگويید: رمضان؛ چون رمضان يكى از نام ھاى خداى متعال است، بلكه بگويید: ماه رمضان.
ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن
اهمیت این ماه را از نگاه قرآن کریم نمی‌توان انکار نمود که خدای تعالی در قرآن کریم اهمیت شایانی به این ماه قائل شده‌اند چنانکه می‌فرماید:
1. أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍفَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَوَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (بقره آیه 184) یعنی : چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت‌فرساست؛ (همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان،) لازم است کفّاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند؛ و کسی که کارِ خیری انجام دهد، برای او بهتر است؛ و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید!
2. شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون (بقره آیه 185) یعنی : (روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید؛ و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید!
ماه مبارک رمضان از نگاه روایات و حدیث
باب فضيلت ماه رمضان و ثواب روزه داشتن آن
1. از جابر نقل شده است كه امام باقر (ع) فرمود: اى جابر، هر كس ماه رمضان بر او در رسد و روزها را روزه بگيرد و بخشى از شب را به عبادت برخيزد، و دامن و زبان خود را از حرام نگه دارد و چشم خود را از حرام بپوشد و به كسى آزار نرساند، مانند روزى كه مادرش او را زاييده است از گناهان خود بيرون مى رود. راوى مىگويد: به امام (ع) گفتم: فدايت شوم، اين حديث چه نيكوست! فرمود: اين شرط هم چه سخت است!
2. و نيز از جابر نقل شده است كه امام باقر (ع) فرمود: پيامبر خدا (ص) چون به هلال ماه رمضان نظر مى كرد، رو به قبله مى نمود، سپس مىگفت: «خداوندا، اين ماه را همراه با امنيت و ايمان، و سلامتى و اسلام، و تندرستى شكوهمند، و روزى وسيع، و دفع بيماريها، و تلاوت قرآن، و يارى بر نماز و روزه، بر ما نو بگردان. خداوندا، ما را براى ماه رمضان سالم نگهدار و آن را نيز براى ما سالم بدار، و آن را از جانب ما بپذير، تا ماه رمضان در حالى تمام شود كه ما را آمرزيده باشى». سپس رو به سوى مردم مى كرد و مى فرمود: اى گروه مسلمانان، هنگامى كه هلال ماه رمضان طلوع مى كند، شياطين سركش به زنجير كشيده مى شوند، و درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت همه گشوده مى شود، و درهاى دوزخ را مى بندند، و دعا مستجاب مى گردد، و هنگام هر افطارى براى خدا آزادشدگانى خواهد بود كه آنان را از آتش آزاد مى كند، و هر شب مناديى ندا مى كند: «آيا درخواست كننده اى هست؟ آيا استغفاركننده اى هست؟ خداوندا، به هر انفاقكننده اى عوض ده و مال هر بخيلى را به دست تلف بسپار» تا چون هلال شوّال طلوع كرد، مؤمنان را ندا مى كنند كه: صبحگاهان براى گرفتن جايزه هاى خود حاضر شويد كه آن روز، روز پاداش است. سپس امام باقر (ع) فرمود: آگاه باشيد، سوگند به آن كسى كه جانم به دست اوست، اين جايزه ها دينار و درهم نيست [بلكه آمرزش و رحمت الهى است].
3. زراره مىگويد: امام باقر (ع) فرمود: هنگامى كه پيامبر (ص) از عرفات بازگشت و به سوى منى حركت كرد، وارد مسجد شد. مردم بر گرد او جمع شدند و در باره شب قدر از او سؤال كردند. پيامبر (ص) براى خطبه بپاخاست و پس از ثناى خدا فرمود:
«امّا بعد، كدام يك از شما در باره شب قدر از من سؤال كرديد؟ من آن را از شما پنهان نكرده ام، زيرا بدان آگاه نيستم. اى مردم، بدانيد كه هر كس ماه رمضان بر او در رسد و سالم و تندرست باشد، پس روزها را روزه بگيرد و پاسى از شب را به عبادت برخيزد و مراقب نماز خويش باشد و به نماز جمعه رهسپار شود و در نماز عيد فطر حاضر گردد، قطعا شب قدر را درك كرده و به جايزه پروردگار رسيده است. راوى گفت: امام صادق (ع) فرمود: به خدا سوگند به جوايزى رسيده است كه مانند جوايز بندگان نيست.
4. ابو بصير مىگويد: امام باقر (ع) فرمود: رسول خدا (ص) هنگامى كه ماه رمضان فرا مى رسيد و سه روز از ماه شعبان باقى مانده بود، به بلال مى فرمود كه مردم را خبر كند. مردم گرد مى آمدند و پيامبر (ص) به منبر مىرفت و حمد و ثناى الهى به جاى مىآورد و سپس مى فرمود: اى مردم، اين ماه كه سرور ماههاى ديگر است فرا رسيده است. شبى در آن است كه از هزار ماه بهتر است. در اين ماه درهاى دوزخ بسته مى شود، و درهاى بهشت گشوده مى گردد. هر كس اين ماه را درك كند و آمرزيده نشود، خدا او را از رحمت خود دور ساخته است، و هر كس پدر و مادرش را دريابد و مورد آمرزش قرار نگيرد، خدا او را از خود طرد كرده است، و هر كس نام من نزد او برده شود و بر من درود نفرستد و آمرزيده نشود، خداوند بزرگ او را از رحمت خود دور ساخته است.
5. زيد بن على از پدرش از جدّش از على (ع) نقل كرده است كه فرمود: چون ماه رمضان نزديك شد، رسول خدا (ص) برخاست و حمد و ثناى الهى به جاى آورد، سپس فرمود: اى مردم، خداوند شرّ دشمن جنّى شما را از شما دور ساخته و فرموده است: «مرا بخوانيد تا شما را پاسخ گويم» و وعده اجابت به شما داده است. آگاه باشيد كه خداوند بر هر شيطان سركشى هفت فرشته از فرشتگان خود را گمارده است و تا اين ماه تمام نشود آنها را رها نمى كند. بدانيد كه درهاى آسمان از شب اوّل اين ماه گشوده است. آگاه باشيد كه دعا در اين ماه پذيرفته مى شود.
6. محمّد بن مروان مىگويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه مى فرمود: خداوند بزرگ در هر شبى از شبهاى ماه رمضان آزادشدگان و رها يافتگانى از آتش دوزخ دارد، مگر آنكه كسى با مسكرى افطار كند. و چون شب آخر ماه رمضان فرا رسد، به تعداد بردگانى كه در تمام اين ماه آزاد شده اند در آن شب آزاد خواهند شد.
7. ابو الورد از امام باقر (ع) نقل كرده است كه فرمود: رسول خدا (ص) در آخرين جمعه ماه شعبان براى مردم خطبه اى خواند. نخست حمد و ثناى الهى به جاى آورد، سپس فرمود: اى مردم، به شما ماهى روى آورده است كه در آن شبى قرار دارد كه از هزار ماه بهتر است و آن ماه رمضان است. خداوند روزه آن را واجب ساخته و قيام يك شب را در آن به نماز مانند عبادت هفتاد شب از ماههاى ديگر قرار داده، و براى كسى كه از ميان كارهاى خير و پسنديده كارى براى خدا انجام دهد، پاداشى همچون پاداش كسى كه واجبى از واجبات خدا را انجام داده، مقرر كرده است. و هر كس واجبى از واجبات خدا را در اين ماه، انجام دهد، مانند كسى است كه هفتاد واجب را در ماههاى ديگر انجام داده است؛ و اين ماه، ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است، و اين ماه، ماه مواسات و برابرى است و ماهى است كه خداوند روزى مؤمنان را در آن مى افزايد. و هر كس مؤمن روزه دارى را در اين ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش آزاد كردن يك بنده خواهد داشت و گناهان گذشته اش آمرزيده خواهد شد.
گفته شد: اى پيامبر خدا، همه ما قدرت بر افطار دادن به روزه دار نداريم. فرمود: خداوند كريم است و همين ثواب را به كسى نيز مىدهد كه تنها بر دادن اندكى شير مخلوط با آب، يا شربتى از آب گوارا يا چند دانه خرما به روزه دار، قدرت دارد. و هر كس در اين ماه كار را بر خدمتكار خود آسان گيرد، خداوند حساب را بر او آسان خواهد گرفت. اين ماهى است كه آغازش رحمت و ميانه اش آمرزش و پايانش اجابت دعا و آزادى از آتش دوزخ است، و شما در آن از چهار چيز بى نياز نخواهيد بود: دو خصلت كه خدا را بدان خشنود سازيد، و دو خصلت ديگر كه از آن چاره اى نداريد. امّا آن دو خصلت كه خدا را بدان خشنود مى سازيد، شهادت به يگانگى خدا و رسالت من است، و امّا آن دو خصلت كه از آن چاره اى نداريد اين است كه در اين ماه حاجت هاى خود را از خدا بخواهيد و بهشت را از او مسألت كنيد، و ديگر آنكه در اين ماه از خدا عافيت طلب كنيد و از آتش دوزخ به او پناه بريد.
8. عبد اللَّه بن عبيد اللَّه از مردى از امام باقر (ع) نقل كرده است كه فرمود: هنگامى كه ماه رمضان فرا مى رسيد و سه روز از ماه شعبان باقى مانده بود، پيامبر خدا (ص) به بلال مى فرمود كه مردم را خبر كند. مردم گرد مى آمدند و پيامبر (ص) به منبر مىرفت و حمد و ثناى الهى به جاى مى آورد و سپس مى فرمود: اى مردم، اين ماه كه سرور همه ماه هاست فرا رسيده است. شبى در آن است كه از هزار ماه بهتر است. در اين ماه درهاى دوزخ بسته مى شود، و درهاى بهشت گشوده مى گردد. هر كس اين ماه را درك كند و آمرزيده نشود، خدا او را از رحمت خود دور ساخته است، و هر كس پدر و مادرش را دريابد و مورد آمرزش قرار نگيرد، خدا او را از خود طرد كرده است، و هر كس نام من نزد او برده شود و بر من درود نفرستد و آمرزيده نشود، خداوند بزرگ او را از رحمت خود دور ساخته است. توضيح: اين حديث قبلا نيز گذشت.
9. على بن ابى حمزه در پايان حديثى طولانى از امام صادق (ع) نقل كرده است كه فرمود: در ماه رمضان درهاى آسمان گشوده مىشود، و شياطين را در غل و زنجير مى كنند، و اعمال مؤمنان پذيرفته مى گردد. ماه رمضان ماه خوبى است كه در زمان رسول خدا (ص) آن را «مرزوق» مى گفتند.
10. عمر بن يزيد مىگويد: امام صادق (ع) فرمود: خداوند در شبى از شبهاى ماه رمضان آزادشدگانى از آتش دوزخ دارد، مگر كسى كه با مسكرى افطار كند يا دشمنى كينه توز يا صاحب شاهين باشد. راوى مى گويد: پرسيدم: صاحب شاهين چيست؟فرمود: شطرنج باز.
11. حمران مىگويد: از امام باقر (ع) در باره سخن خداوند «ما آن را در شبى مبارك فرو فرستاديم» سؤال كردم، فرمود: آرى، آن شب قدر است، و آن در هر سال در دهه آخر ماه رمضان است، و قرآن جز در شب قدر نازل نشده است. خداوند فرموده است:
«در آن شب هر امر استوارى تقسيم مى شود.» فرمود: در شب قدر هر چيزى كه تا سال ديگر تحقق مى يابد، از خير يا شرّ يا اطاعت يا معصيت يا ولادت يا مرگ و يا رزق و روزى، همه مقدّر مى شود. پس هر چه در اين شب مقدّر شود و حكم بر آن رود حتمى خواهد بود، و البته خواست خدا نيز در آن دخالت خواهد داشت. راوى مىگويد: از آن حضرت پرسيدم: مقصود از آيه لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ چيست؟ فرمود: عمل شايسته در آن از قبيل نماز و زكات و انواع كارهاى خير، از عمل در هزار ماه كه داراى شب قدر نباشد بهتر است. و اگر پاداشى كه خدا براى مؤمنان مى افزايد در كار نبود، آنان هرگز به رحمت خدا دست نمى يافتند، ولى خداست كه حسنات را براى آنان چند برابر مى كند.
12. سعيد بن جبير مىگويد: از ابن عباس پرسيدم: پاداش كسى كه ماه رمضان را روزه بگيرد و حق آن را بشناسد چيست؟ گفت: اى پسر جبير، آماده باش تا براى تو حديثى را بگويم كه گوش هايت نشنيده و بر دلت خطور نكرده است، و خود را براى آنچه از من پرسيدى از هر فكرى فارغ ساز، زيرا آنچه خواسته اى دانش پيشينيان و آيندگان است. سعيد بن جبير مى گويد:
از نزد او بيرون رفتم و خود را براى فرداى آن روز آماده ساختم. صبح روز بعد به هنگام طلوع فجر به سوى او رفتم و نماز صبح را گزاردم و حديث را به او ياد آورى كردم. ابن عباس به من روى كرد و گفت: آنچه را مى گويم از من بشنو. از پيامبر خدا (ص) شنيدم كه مى فرمود: اگر مى دانستيد كه براى شما در ماه رمضان چه چيزهاست قطعا خدا را بيشتر سپاس مى گفتيد. چون شب اول آن فرا رسد، خداوند همه گناهان نهان و آشكار امّت مرا مى آمرزد، و دو هزار هزار درجه براى شما بالا مى برد، و پنجاه شهر [در بهشت] براى شما بنا مى كند.
در روز دوم خداوند به هر قدمى كه در آن روز برداشته ايد، عبادت يك سال و ثواب پيامبرى از پيامبران را براى شما مى نويسد، و روزه يك سال را براى شما ثبت مى كند. در روز سوم خداوند به شماره هر مويى كه بر بدن داريد، قبّه اى در فردوس به شما مى دهد كه از مرواريد سفيد ساخته شده و بر بالاى آن دوازده هزار اتاق از نور است، و در زيرش نيز دوازده هزار اتاق از نور وجود دارد كه در هر اتاقى هزار تخت است، و بر هر تختى حوريه اى نشسته است، و هر روز هزار فرشته بر شما وارد مى شود كه هر فرشته اى هديه اى به همراه دارد. در روز چهارم خداوند هفتاد هزار كاخ در بهشت جاودان به شما عطا مى كند كه در هر كاخى هفتاد هزار اتاق، و در هر اتاقى پنجاه هزار تخت قرار دارد، و بر هر تختى حوريه اى نشسته است، و در برابر هر حوريه اى هزار كنيز به خدمت ايستاده است كه روسرى هر يك از آنان از دنيا و همه آنچه در دنياست بهتر است. در روز پنجم خداوند هزار شهر در «جنة المأوى» به شما ارزانى مىدارد كه در هر شهرى هفتاد هزار خانه و در هر خانه اى هفتاد هزار سفره، و بر هر سفره اى هفتاد هزار كاسه، و در هر كاسه اى شصت هزار نوع غذاست كه هيچ كدام به يك ديگر شباهت ندارند. در روز ششم خداوند صد هزار شهر در «دار السّلام» به شما عطا مى كند كه در هر شهرى صد هزار خانه وجود دارد، و در هر خانه اى صد هزار اتاق است، و در هر اتاقى صد هزار تخت زرّين قرار دارد كه طول هر تختى هزار ذراع است، و بر هر تختى همسرى از حوريان بهشتى نشسته است كه داراى سى هزار گيسوى بافته شده با مرواريد و ياقوت است كه هر گيسو را يك صد كنيز در دست دارند. در روز هفتم خداوند به شما در «جنّة النعيم» پاداش چهل هزار شهيد و چهل هزار صديق عطا مى كند. در روز هشتم خداوند ثوابى مانند ثواب عمل شصت هزار عابد و شصت هزار زاهد به شما مى دهد. در روز نهم خداوند پاداش هزار عالم و هزار معتكف و هزار سرباز مرزبان به شما ارزانى مى دارد.
در روز دهم خداوند هفتاد هزار حاجت شما را برمى آورد، و خورشيد و ماه و ستارگان و چهار پايان و پرندگان و درندگان و هر سنگ و ريگ و هر تر و خشكى و همه ماهيان درياها و برگهاى درختان براى شما آمرزش مى طلبند. در روز يازدهم خداوند براى شما ثواب چهار حجّ و چهار عمره را كه هر حجّى همراه پيامبرى از پيامبران و هر عمرهاى با صدّيق يا شهيدى به جا آورده شود، مىنويسد. در روز دوازدهم خداوند براى شما مقرر مى سازد كه گناهانتان را به حسنات تبديل كند، و حسنات شما را چندين برابر سازد، و در برابر هر حسنه اى هزار هزار حسنه براى شما بنويسد. در روز سيزدهم خداوند مانند عبادت اهل مكّه و مدينه را براى شما ثبت مى كند، و به شماره هر سنگ و كلوخى كه ميان مكّه و مدينه است شفاعت نصيب شما مى گرداند. در روز چهاردهم چنان باشيد كه گويى آدم و نوح و پس از آنان ابراهيم و موسى، و پس از آنان داود و سليمان را ملاقات كرده ايد، و گويى با هر پيامبرى دويست سال خدا را عبادت نموده ايد. در روز پانزدهم خدا هر حاجتى از حاجتهاى دنيا و آخرت شما را برمى آورد، و ثواب عمل ايّوب را به شما مى دهد و دعايتان را مستجاب مى كند، و حاملان عرش براى شما آمرزش مى طلبند، و روز قيامت خداوند چهل نور به شما عطا مى كند كه ده نور از جانب راست، و ده نور از جانب چپ، و ده نور از جلو، و ده نور از پشت سر شماست. در روز شانزدهم خداوند اين پاداش را به شما مى دهد كه وقتى از قبر بيرون آمديد، شصت حلّه به شما عطا مىكند كه بپوشيد، و ناقه اى مى فرستد كه بر آن سوار شويد، و ابرى را روانه مى كند كه در برابر گرماى آن روز بر سر شما سايه افكند.
در روز هفدهم خداوند بزرگ مى گويد: من همه آنان و پدرانشان را آمرزيدم، و سختيهاى روز قيامت را از ايشان برداشتم. در روز هيجدهم خداوند به جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و حاملان عرش و كرسى و كرّوبيان فرمان مى دهد كه براى امّت محمّد (ص) تا سال آينده استغفار كنند، و در روز قيامت خداوند ثواب مسلمانان بدر را به شما عطا خواهد كرد. در روز نوزدهم هيچ فرشته اى در آسمانها و زمين باقى نمى ماند مگر آنكه از پروردگارش اجازه مى گيرد كه هر روز به زيارت قبر شما بيايد، و با هر فرشته اى هديه و شربتى است. و چون روز بيستم تمام شود، خداوند هفتاد هزار فرشته به سوى شما مى فرستد تا شما را از هر شيطان رانده شده اى حفظ كند، و براى شما در برابر هر روزهاى كه گرفته ايد پاداش صد سال روزه را مى نويسد، و ميان شما و آتش دوزخ خندقى قرار مى دهد، و به شما ثواب كسى را مى دهد كه تورات و انجيل و زبور و فرقان را تلاوت كرده است، و خداوند به شماره هر پرى از پرهاى جبرئيل عبادت يك سال را براى شما مى نويسد، و ثواب تسبيح عرش و كرسى را به شما عطا مى كند، و به تعداد هر آيهاى در قرآن هزار حوريه به شما تزويج مى كند. در روز بيست و يكم خداوند قبر شما را هزار فرسخ فراخ مى سازد، و تاريكى و وحشت را از شما بر مى دارد، و قبرهايتان را مانند قبور شهيدان قرار مى دهد، و چهره هايتان را همچون چهره يوسف فرزند يعقوب (ع) زيبا مى كند.
در روز بيست و دوم خداوند فرشته مرگ را همان گونه كه به سوى پيامبران مى فرستد، به سوى شما نيز مى فرستد، و ترس نكير و منكر را از شما بر مى دارد، و اندوه دنيا و عذاب آخرت را از شما باز مى دارد. در روز بيست و سوم به همراه پيامبران و صدّيقان و شهيدان و شايستگان بر صراط مى گذريد، و چنان باشيد كه گويى هر يتيمى را از امّت من سير كرده و هر برهنه اى را از امّت من پوشانده ايد. در روز بيست و چهارم هيچ يك از شما از دنيا بيرون نمىرود مگر آنكه جايگاه خود را در بهشت مى بيند، و به هر يك از شما ثواب هزار مريض و ثواب هزار غريب كه در راه اطاعت خدا بيرون آمده اند ارزانى مى دارد، و پاداش آزاد كردن هزار برده از فرزندان اسماعيل (ع) را به شما عطا مى كند.
در روز بيست و پنجم خداوند هزار قبّه سبز در زير عرش براى شما بنا مى كند كه بالاى هر قبّهاى خيمه اى از نور برپاست و خداوند خطاب مىكند: اى امّت محمّد، من پروردگار شمايم، و شما بندگان و كنيزان منيد، در سايه عرش من زير اين قبّه ها آرام گيريد و بخوريد و بياشاميد، گوارايتان باد، كه هيچ ترسى نخواهيد داشت و اندوهگين نخواهيد شد. اى امّت محمد، به عزّت و جلالم سوگند كه شما را چنان به سوى بهشت برمى انگيزم كه گذشتگان و آيندگان همه از شما در شگفت شوند، و بر سر هر يك از شما هزار تاج از نور خواهم گذاشت، و هر يك از شما را بر ناقه اى از نور سوار خواهم كرد كه زمام آن از نور است و در آن زمام هزار حلقه زرّين قرار دارد كه بر هر حلقه اى كه بر آن است فرشته اى از فرشتگان گمارده شده، و در دست هر فرشته اى عمودى از نور قرار دارد، تا اينكه بى حساب وارد بهشت شويد. در روز بيست و ششم خداوند به شما نظر رحمت مى افكند و همه گناهانتان را- بجز خون هايى كه به ناحق ريخته و اموالى كه به ناروا تصرف كرده ايد- مىآمرزد، و خانه شما را هر روز هفتاد بار از غيبت و دروغ و تهمت پاك مى گرداند. در روز بيست و هفتم شما چنان باشيد كه گويى هر مرد و زن مؤمنى را يارى كرده و هفتاد هزار برهنه را پوشانده و هزار سرباز مرزبان را خدمت كرده و همه كتابهايى را كه خداوند بر پيامبرانش فرو فرستاده است قرائت كرده ايد. در روز بيست و هشتم خداوند در «جنّة الخلد» صد هزار شهر از نور براى شما بنا مى كند، و در «جنّة المأوى» صد هزار كاخ سيمين به شما ارزانى مى دارد، و در «جنّة النعيم» صد هزار خانه از عنبر خاكسترى رنگ به شما عطا مى كند، و در «جنّة الفردوس» صد هزار شهر به شما مى دهد كه در هر شهرى هزار حجره است، و در «جنّة الخلد» صد هزار منبر از مشك به شما ارزانى مى دارد كه در درون هر منبرى هزار اتاق از زعفران قرار دارد و در هر اتاقى هزار تخت از مرواريد و ياقوت نهاده شده كه بر هر تختى همسرى از حوريان بهشتى نشسته است. در روز بيست و نهم خداوند هزار هزار محلّه به شما عطا مىكند كه در هر محلّه اى قبّهاى سفيد رنگ وجود دارد، و در هر قبّه اى تختى از كافور سفيد نهفته است كه بر هر تختى هزار بستر از ديباى نازك سبز پهن گرديده، و بر هر بسترى حوري هاى آرميده است كه هفتاد هزار حلّه بر تن دارد، و سرش داراى هشتاد هزار گيسوست كه هر گيسويى با مرواريد و ياقوت زينت يافته است. و چون سى روز تمام شود، خداوند براى شما در برابر هر روزى كه بر شما گذشته است پاداش هزار شهيد و هزار صدّيق خواهد نوشت، و عبادت پنجاه سال براى شما ثبت مىكند، و در برابر هر روزى روزه دو هزار روز براى شما مىنويسد، و به شماره آنچه رود نيل مىروياند درجات شما را بالا مىبرد، و برات آزادى از آتش دوزخ و عبور از صراط و ايمنى از عذاب را براى شما خواهد نوشت. و بهشت درى دارد كه آن را «ريّان» مى گويند؛ اين در تا روز قيامت باز نمى شود، سپس براى مردان و زنان روزه دار از امّت محمّد (ص) گشوده مى گردد، و رضوان خازن بهشت ندا مى كند:
اى امّت محمّد، به سوى ريّان بشتابيد. پس امّت من از اين در وارد بهشت مى شوند.
راستى اگر كسى در ماه رمضان آمرزيده نشود در چه ماهى آمرزيده خواهد شد؟! هيچ قدرت و نيرويى جز با تأييد خداوند بلند مرتبه بزرگ نيست.
13. ابن عباس مىگويد: رسول خدا (ص) چون ماه رمضان فرا مى رسيد، هر اسيرى را آزاد مى كرد و به هر سائلى چيزى مى بخشيد.
14. و هشام بن حكم، از امام صادق عليه السّلام روايت كرده است، كه فرمود: كسى كه در ماه رمضان آمرزيده نشود، تا ماه رمضان آينده آمرزيده نمى شود، مگر آنكه در عرفه حاضر شده باشد.
شرح: «مراد آن است كه در آن سال بحجّ رود و روز عرفه خود در عرفات حاضر آيد و دعا كند».
15. و امام صادق عليه السّلام در توصيه به فرزندانش مى فرمود: چون ماه رمضان فرا رسد، خود را تا آخرين حدّ توان به كوشش واداريد، زيرا كه در آن ماه ارزاق تقسيم مى شود، و مدّتهاى عمر مقرّر مى گردد، و در آن ماه نام حجّ كنندگان كه به ميهمانى خدا مشرف مى شوند نوشته مى شود، و در آن ماه شبى هست كه انجام عملى در آن از عمل در هزار ماه بهتر است.
16. و امام صادق عليه السّلام فرمود: شماره ماهها نزد خدا در كتاب خدا آن روز كه آسمانها و زمين را بيافريد، دوازده ماه مقرر گشت پس نخستين آن ماهها، ماه خداست، و آن ماه رمضان است، و قلب ماه رمضان شب قدر است، و قرآن در اولين شب از ماه رمضان نازل شده است، پس آن ماه را با قرآن استقبال كنيد.
مصنّف اين كتاب- رحمه اللَّه- گفت: نزول قرآن در شب قدر به كمال رسيد.
17. و سليمان بن داود منقرى از حفص بن غياث نخعى روايت كرده است، كه گفت: از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه مىفرمود: خدا روزه ماه رمضان را بر هيچ يك از امّتهاى پيش از ما واجب نساخته است، گفتم: پس قول خداى عزّ و جلّ كه فرمود: «ايا اى كسانى كه ايمان آوردهايد، روزه داشتن بر شما واجب شده است، همان طور كه بر امّتهاى پيش از شما واجب شده بود» چگونه توجيه مى شود؟ امام فرمود: همانا كه خدا روزه ماه رمضان را بر پيامبران واجب كرده بود، نه بر امّتها، ولى اين امت را بوسيله آن برترى بخشيد، و روزه داشتن آن را هم بر رسول خدا واجب ساخت و هم بر امّتش.
اهمیت ماه مبارک رمضان
رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: اگر بنده «خدا» مى دانست كه در ماه رمضان چيست [چه بركتى وجود دارد] دوست مى داشت كه تمام سال، رمضان باشد.
افطار در ماه رمضان
امام صادق (عليه السلام) فرمود: افطار كردن در منزل برادر مسلمانت، برتر از هفتاد روز روزه تو است.
امام کاظم (سلام الله علیه): افطارى دادن به برادر روزه دارت از روزه ات بهتر است.
دعای روزه دار
پيامبر اکرم (صلی الله عليه و آله) : دعاى روزه دار رد نمى شود.
استقبال از ماه رمضان
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ھنگام فرا رسیدن ماه رمضان، سه بار مى فرمود : سبحان اللّه ! به پیشواز عجب ماھى مى رويد؟ و عجب ماھى به شما روى مى آورد؟
كسى كه ماه رمضان را روزه بدارد هفت خصلت برايش لازم مى شود
على بن ابى طالب ضمن حديث مفصلى فرمايد: رسول خدا (ص) فرمود: هيچ مؤمنى نيست كه ماه رمضان را فقط بحساب خدا روزه بگيرد مگر آنكه خداى تبارك و تعالى هفت صفت را براى او ثابت و لازم فرمايد:
نخستين صفت آنكه هر چه حرام در پيكرش باشد گداخته شود.
دوم: برحمت خداى عز و جل نزديك مى شود.
سوم: كفاره گناه پدرش آدم را پرداخت نموده است.
چهارم: خداوند لحظات جان كندن را بر وى آسان گرداند.
پنجم: از گرسنگى و تشنگى روز قيامت در امان خواهد بود.
ششم: خداى عز و جل از خوراكهاى لذيذ بهشتى او را نصيب دهد.
هفتم: خداى عز و جل بيزارى از آتش دوزخ باو عطا فرمايد على عرض كرد: اى محمد راست فرمودى.
امام باقر (ع) فرمود: رسول خدا: روز جمعه آخر ماه شعبان خطبهاى خواند سپاس خداى كرد و او را ستود سپس فرمود: اى مردم ماهى بر شما سايه افكنده است كه در آن شبى است كه از هزار ماه بهتر است و آن ماه رمضان است خداوند روزه آن ماه را بر شما واجب كرده و بيدارى يك شب را با نمازهاى مستحبى برابر با بيدارى هفتاد شب بعبادت از ماههاى ديگر قرار داده و براى كسى كه در اين ماه يك كار مستحبى از كارهاى نيك را انجام دهد پاداش انجام يكى از واجبات را قرار داده و هر كس واجبى از واجبات الهى را در اين ماه انجام دهد مانند كسى است كه هفتاد واجب در ديگر ماهها انجام داده است ماه رمضان ماه صبر است و پاداش شكيبائى بهشت است ماه رمضان ماه همدردى است و ماهى است كه خداوند روزى مؤمن را در آن ماه مىافزايد و هر كس يك مؤمن روزه دار را افطار بدهد در نزد خداوند پاداش آزاد كردن بنده اى و آمرزش گناهان گذشته اش را دارد عرض شد يا رسول اللَّه همه ما توانائى نداريم كه روزه دارى را افطار دهيم فرمود: خداى تبارك و تعالى كريم است همين پاداش را از شماها بكسى ميدهد كه به بيش از يك شربت شير توانائى نداشته باشد و با همان يك روزه دارى را افطار بدهد و يا از يك شربت آب گوارا و يا چند دانه خرما بيش ندارد و هر كس در اين ماه كار بنده خود را سبك گرداند خداوند كار حساب او را سبك گرداند و اين ماهى است كه آغازش رحمت است و وسطش آمرزش و پايانش پذيرش درخواست و آزادى از دوزخ و شما در اين ماه از چهار خصلت بى نياز نيستيد كه با دو خصلت آن خداوند را خوشنود سازيد و بدو خصلت ديگر خودتان سخت نيازمنديد اما آن دو خصلت كه خداى را بدان خوشنود خواهيد ساخت گواهى بر يگانگى خدا و رسالت من است و اما آن دو كه سخت بدان نيازمنديد اين است كه نيازمندي ها و بهشت را در اين ماه از خداوند در خواست كنيد و از خداوند بخواهيد كه بشما سلامتى بدهد و در پناه خود از آتش و دوزخ نگاه دارد.
در ماه رمضان به امت پيغمبر 5 چيز داده شده كه به هيچ امت پيغمبرى داده نشده
پيغمبر فرمود در ماه رمضان 5 چيز بامت من داده شده كه بامت هيچ پيغمبرى پيش از من داده نشده يكم در شب اول ماه رمضان خداوند به آنها نظر لطف كند و هر كس مورد نظر لطف خدا شد هرگز او را عذاب نكند. دوم در شامگاه بوى دهانشان نزد خدا از بوى مشك پاكيزه تر باشد، سوم فرشتگان در شبانه روز براى آنها آمرزش خواهند.
چهارم خدا به بهشت دستور دهد كه آمرزش بخواه براى بندگانم و خود را براى آنها آراسته كن تا رنج و آزار دنيا از آنها برود و وارد به بهشت من و پذيرائى گرم من گردند.
پنجم آنكه در شب آخر ماه همه گناهانشان آمرزيده شود، مردى عرض كرد در شب قدر يا رسول اللَّه؟ فرمود نميدانى كه كارگران چون كار خود را تمام كردند مزدشان را دريافت كنند؟
ثواب كسى كه ماه رمضان را روزه بگيرد و آخرين روز آن را با صدقه به پايان برساند و با غسل به نماز حاضر شود
انس بن مالك از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم روايت كرده است كه فرمود: هر كس ماه رمضان را روزه بگيرد، و با صدقه دادن آن را به پايان برساند، و فرداى آن روز با غسل به جايگاه نماز برود، آمرزيده باز مى گردد.
فضيلت جمعه هاى ماه رمضان بر جمعه هاى ماه هاى ديگر
جابر مىگويد: حضرت ابو جعفر امام باقر (ع) مىفرمود: برترى جمعه هاى ماه رمضان بر جمعه هاى ديگر ماهها، مانند برترى رسول خدا (ص) بر ديگر پيامبران [و مانند برترى ماه رمضان بر ديگر ماهها] است.
قرآن و ماه رمضان
1. امام محمد باقر علیه السلام: هرچیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.
2. امام رضا (عليه السلام) فرمود: هر كس ماه رمضان يك آيه از كتاب خدا را قرائت كند مثل اينست كه درماه هاى ديگر تمام قرآن را بخواند.
3. پيامبر اکرم (صلی الله عليه و آله): در ماه [رمضان] قرآن را بسيار تلاوت كنيد.
باب دعائى كه به هنگام ديدن هلال ماه رمضان خوانده مىشود
1. امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: «چون هلال را ببينى پس از جاى خود مرو، و بگو: خدايا، من خير اين ماه، و فتح و نور و نصر و بركت و پاكى و پاكيزگى و رزق آن را از تو مسألت دارم، و خير نهفته در آن و خير بعد از آن را از تو مىخواهم، و از شرّ نهفته در آن، و شرّ بعد از آن بتو پناه مىبريم. خدايا اين ماه را با ره آورد امن و ايمان، و سلامت و تسليم در برابر تقدير، و بركت و تقوى، و توفيق بر عمل مورد محبّت و رضاى خود، بر ما وارد، ساز.
2. و رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله چون هلال ماه رمضان پديد مىشد روى خود را به سوى قبله مىكرد، و هر دو دست خود را به سوى آسمان بر مىداشت، و مىگفت: خدايا، اين هلال را با امن و ايمان، و سلامت از آفات، و تسليم در برابر تقدير، و عافيت فراگير، و روزى گسترده، و رفع درد و بيماريها بر ما ظاهر ساز.
خدايا، روزه داشتن روزهايش و قيام به عبادت در شبهايش و تلاوت قرآن در اين ماه را روزى ما ساز، و چنان كن كه هلال در اول و آخر اين ماه از پوشيده شدن در ابر و مشتبه شدن روزه و افطار، براى ما سالم بماند، و عبادتهامان در اين ماه را از ما بپذير، و ما را در اين ماه از آفات و بلايا در سلامت بدار.
و پدرم- رحمه اللَّه- در نامهاش براى من نوشت كه: چون هلال ماه رمضان را ببينى به سوى آن اشاره مكن، ولى روى خود را به سوى قبله آور، و هر دو دستت را به سوى خداى عزّ و جلّ بردار، و در خطاب به هلال بگو: پروردگار من و پروردگار تو اللَّه رب العالمين است، خدايا آن را باره آوردى از امن و ايمان، و سلامت و اسلام، و شتافتن به سوى آنچه تو آن را دوست دارى و از آن خشنود گردى بر ما طالع ساز.
خدايا اين ماه را بر ما مبارك فرماى، و يارى و خير آن را روزى ما ساز، و ضرر و شرّ و بلا و فتنه آن را از سوى ما بگردان.
3. و از سخنان امير المؤمنين عليه السّلام به هنگام ديدن هلال اين بود كه: اى آفريده فرمان بردار، و اى پوينده گرم رفتار، آمد و شدكننده در فلك تدبير، و اى متصرّف در منازل تقدير. ايمان آوردم به كسى كه تاريكى ها را بوسيله تو روشن ساخت، و مبهمات را در پرتو تو آشكار كرد، و تو را نشانهاى از نشانههاى پادشاهى خود قرار داد، و در چنبر فزونى و كاستى، و طلوع و غروب، و تابندگى و گرفتگى مسخّر ساخت. در همگى اين احوال تو او را مطيع فرمان، و به سر منزل اراده اش شتابانى. منزّه است او! چه زيبا است آنچه او تدبير كرده. و چه محكم است آنچه در مملكت خود ساخته است.
و خدا تو را هلال ماهى نوين براى امرى نوين قرار داده.
خدا تو را هلال ايمنى و ايمان و سلامت و اسلام قراردهاد: هلال ايمنى از بلايا و آفات، و سلامت از سيّئات.
خدايا ما را از هدايت يافته ترين كسانى قرار ده كه اين هلال بر ايشان طلوع كرده، و از پاكيزه ترين كسانى كه به آن نگريسته است.
و خداى رحمت فرستد بر محمّد [پيامبر] و آل او.
خدايا در باره من چنين و چنان كن، اى مهربانترين مهربانان.
منابع استفاده شده:
1. گزیده کافی
2. من لایحضره الفقیه (شیخ صدوق)
3. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال (شیخ صدوق)
4. الخصال (شیخ صدوق)
5. معانی الاخبار (شیخ صدوق)
6. النوادر (راوندی کاشانی)
7. بحارالانوار (مجلسی)
8. میزان الحکمه (محمدی ری شهری)